TRT-nin Bakı təmsilçiliyi olaraq Xocalı faciəsini, o dəhşətli günləri yaşayanlarla bağlı çəkiliş aparmaq üçün Pirşahı qəsəbəsinə getmişdik.
Çəkilişlərə başladıq. Görüşdüyümüz hər bir adam insanı dəhşətə
gətirən şeylər danışırdı... Kiçik bir şəhər ətrafında üç sürən mühasirə... Hər cür
silahlara sahib 366-cı alay... Bütün imkansızlıqlara baxmayaraq dözümlü olan
bir ovuc Xocalı sakini...
Və nəhayət, 25-26 fevral 1992-ci ilin o
məlum gecəsi... Ətrafdakı dağdan, meşələrdən atəş açmağa başlayan tanklar, tüfənglər...
Hər bir mərminin hər bir top atəşinin hədəfində bir insan... İnsanlarla bərabər
haykıran, ağlaşan heyvanlar, yer və göy... Dəhşət içində dörd bir tərəfə dağılaraq
Erməni terrorunun, 366-cı alayın qaranlıq əməllərindən ağappaq qarlara sığınan
cocuqlar, qadınlar, qocalar...
O soyuq qış gecəsinin qarı, buzu, ayazı
Erməni dəhşəti qarşısında masum birer sıgınacağa çevrilmişdi Xocalıda yaşayanlar
üçün... İnsanlar gecə paltarlarıyla, yalın ayaqla qaçırdılar meşəliklərə, dağlara...
Pirşağıda yaşayan Nazilə Səlimova belə xatırlayırdı o qiyamət gününü: "O
gecə elə bil ki, qar üstünə qar yağdı. O qarın üstündə irəliləyən insanlar özlərinə
bir işıq yolu axtarırdılar... Ay Allah, bir haraya gedək, hansı tərəfə qaçaq?!
Qarlı çayı buz kimi soyuqda kim yalın ayak keçə bilir? Qorxu elə bir şeydir ki,
buz kimi suları gecə keçib getdik. Dərələrə, təpələrə düşmüşdük. Nənə -
nəvəsindən, ata uşaqdan, uşaq anadan ayrı düşmüşdü. Axtarıb tapa bilmirdik ki,
ay Allah, hansı yönə gedək?"
Amma bu qaçış da fayda verməmişdi Xocalı
Türklərinə. Ermənilər dağların arasında da pusqu qurmuşdular...
Xocalının içində yaşanan cəhənnəm əzabından
qurtula bilənlər bu dəfə pusqulardan açılan atəşlərlə həyatlarını itirməyə başladılar.
Yer üzünün ağ örtüyü qırmızıya çevrilir qısa zamanda... Amma bu vəhşiliyi törədənlərin
və onlara dəstək verənlərin üzləri isə azacıq da olsa qızarmaz.
Və 700-ə yaxın ölü 1200-dən artıq
əsir... Tamamən yox edilmiş 10 ailə, həm anasını, həm də atasını itirmiş 25,
ana və ya atasını itirmiş 130 cocuq. Bu sayların bir neçə min əhalisi olan bir şəhərdə
baş verdiyi nəzərə alınsa, faciənin miqyası daha yaxşı anlaşılar...
Pirşağı çəkilişlərimizə davam etdikcə
yenə danışdığımız ilk insanın sözlərindən etibarən hiss etməyə başladığımız dəhşət
duyğusu içimizdə daha da böyüdü. Və bunu düşünməyə başladıq yüksək səslə: Əgər
soyqırım bu deyilsə, nədir?
Doğrusu, Xocalının verdiyi çox dərslər
var... Orada "qan yaddaşlarımızı" təzələyəcək çox ibrətamiz səhnələr
var... Orada həm də ermənilərin əvvəllər də özləri edib bizi ittiham etmələrinə
cavab verəcək çox əyani sübutlar var.
Uzun illər türklər susdu, ermənilər isə
yalandan həqiqət çıxarmaq məqsədilə bütün vasitələrə əl atdılar... Türk
millətinin heç bir zaman etmədiyi, etməyəcəyi şeyləri çiyinlərinə yüklədilər...
Təəssüf ki, bu məsələdə bacarıqlı oldular... Halbuki 1905, 1907, 1915, 1918,
1920, 1921... Bakıda, Ərzurumda, Zəngəzurda, Iğdırda, Qubada, Adanada, Şamaxıda,
Antepdə, Qarabağda, Vanda... terrora əl atan və yüzminlərlə insanı qətlə
yetirənlər erməni ekstremistlərindən başqası deyildi. Bunlar rəvayət deyildi...
Qarsda axan qanların ırmak olduğuna şahid olanlar; Şamaxıda caminin içində yaxılaraq
öldürülənlərin fəryadını eşidənlər danışırdı bunları... Yüzlərlə, minlərlə şahid
vardı, sənəd vardı, məlumat vardı... Amma biz anlada bilmədik... Çünki düşündük
ki, milçəklərlə vaxt keçməyə ehtiyac yoxdur. Ancaq bu gün bunun yanlış olduğu ortaya
çıxdı...
Və artıq onların, əslində, nələr edə
biləcəklərini, töretdiklərini isbat etməyimizə yarayacaq yaşanan bir hadisə də
var önümüzdə: Xocalı. Mən düşünürəm ki, Türkiyə və Azərbaycan olaraq Xocalıda
yaşananlar, oradakı insanlıq faciəsi yaxşı təbliğ olunsa ermənilərin keçmişdə törətdiklərinə
dair də dünya ictimaiyyəti daha yaxşı inandıra bilər... Bu gün insan haqları
məsələsinin, yaşama haqlarına sayqının bu qədər önemli olduğu, törədilənin daha
asan təsbitinə imkan yaradan texnologiyanın bu qədər inkişaf etdiyi bir dövrdə
kiçicik bir şəhərə sığınan insanları beləcə rəhmsizcəsinə qətlə yetirə bilən
psixologiya təbliğ edilə bilsə, əvvəllər törətdikləri vəhşilik də daha asan
anladıla bilər.
Bunun üçün heç çəkinmədən, usanmadan
Xocalı qətliamı təbliğ edilməli və yaşananlar bəşəriyyətin önünə qoyulmalıdır.
Bundan başqa, Xocalıda yaşananları və bunun arxasındakı hadisələri yaxşı təhlil
etmək, "qan yaddaşımızı" yaşatmağ yardımçı olacaqdır.
“525-ci Gazet”
No: 35 (2142)
25 fevral 2006